Ευκλείδης Τσακαλώτος.Βουλευτής Β’ Αθήνας και Υπεύθυνος ΕΕΚΕ Υπ. Οικονομικών του ΣΥΡΙΖΑ/ΕΚΜ,
1. Εισαγωγή – Η ιδεολογία και η θεωρία πίσω από τον Κρατικό Προϋπολογισμό
Κυρίες
και κύριοι συνάδελφοι,
Στη
συζήτηση για το Προσχέδιο του Προϋπολογισμού είχα πει ότι θα έχουμε μπροστά μας
τρείς τουλάχιστον Προϋπολογισμούς, δηλαδή, το Προσχέδιο, τον Προϋπολογισμό και
την αναθεώρηση του Προϋπολογισμού - όπως είχαμε και πέρυσι - και ότι δεν θα
είχαν πολύ μεγάλη σχέση μεταξύ τους. Θα ήταν τρία διαφορετικά κείμενα. Στο ένα
σκέλος είχα δίκιο. Έχουμε τώρα τον Προϋπολογισμό και οι αριθμοί του δεν έχουν
καμία σχέση με τους αριθμούς που υπήρχαν στο Προσχέδιο. Κάπου, όμως, είχα και
άδικο, γιατί η ιδεολογία και η θεώρηση των πραγμάτων παραμένει η ίδια.
Θέλω
να αρχίσω, λοιπόν, με την ιδεολογία και τη θεώρηση των πραγμάτων πίσω από αυτόν
τον Προϋπολογισμό. Στο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Προσαρμογής
2013-2016 και στον Κρατικό Προϋπολογισμό 2013, υπάρχουν σύμφωνα με την
Κυβέρνηση δύο κατευθύνσεις. Η μία είναι η δημοσιονομική εξυγίανση και
προσαρμογή και η άλλη είναι η ανάπτυξη που θα έρθει μέσα από τον ιδιωτικό τομέα
και από τον εξωτερικό τομέα.
Συνεπώς,
δεν έχουμε μπροστά μας δύο κατευθύνσεις ότι και να είναι, ένα μοντέλο ότι και
να είναι. Έχουμε ένα μοντέλο πίσω από αυτόν τον Προϋπολογισμό με μια
συγκεκριμένη θεώρηση της οικονομίας και μια συγκεκριμένη θεώρηση της σχέσης
μεταξύ των μακροοικονομικών μεγεθών. Επίσης, έχουμε μια συγκεκριμένη θεώρηση
για τις πηγές δυναμισμού της οικονομίας, μια θεώρηση των πραγμάτων όπου το κεφάλαιο
εμφανίζεται ως οικουμενική τάξη, όπου τα συμφέροντα του κεφαλαίου
ευθυγραμμίζονται με τα συμφέροντα όλης της κοινωνίας.
Το
είχε πει πολύ καθαρά ο κ. Βορίδης στην προηγούμενη συζήτησή μας για τις
αποκρατικοποιήσεις - για όποιον ήθελε να ακούσει. Η βασική αξία είναι η ελευθερία και η
ελευθερία είναι μεγαλύτερη αξία σε σχέση με την ισότητα. Βεβαίως, θα έλεγα εγώ
ότι η προσήλωση των νεοφιλελευθέρων στην ελευθερία πιο πολύ συζητιέται παρά
παρατηρείται στην πράξη.
Ανεξαρτήτως
αυτών, όμως, εδώ υπάρχει ένα ιδεολογικό υπόβαθρο. Το λέω αυτό για τους καλούς
συναδέλφους και τις καλές συναδέλφισσες του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ. Δεν έχετε
μπροστά σας απλώς έναν αναγκαίο Προϋπολογισμό σε δύσκολες συνθήκες. Έχετε
μπροστά σας έναν Προϋπολογισμό με πολύ συγκεκριμένη ανάλυση, θεώρηση και
ιδεολογία. Αυτή δεν μπορεί να είναι η βάση για την ανασυγκρότηση της Αριστεράς,
της Κεντροαριστεράς ή οποιασδήποτε προοδευτικής πολιτικής δύναμης.
2. Η αποτελεσματικότητα της οικονομικής πολιτικής
Ας
περάσουμε τώρα στην εξέταση του εάν με τους δικούς του όρους αυτός ο
Προϋπολογισμός μπορεί να είναι λειτουργικός. Εάν, δηλαδή, μπορεί να δουλέψει
ακόμα και δεδομένων των παραδοχών της
Κυβέρνησης - και είναι πολλές αυτές οι παραδοχές.
Η
βασική παραδοχή είναι ότι καθώς μειώνεται η δημόσια κατανάλωση και η δημόσια
επένδυση θα αυξάνεται ο ιδιωτικός τομέας και ο εξωτερικός τομέας για να
αναπληρώσουν το κενό. Με αυτόν τον τρόπο φθάνουμε στους «μαγικούς» αριθμούς του
Πίνακα 1.1 του ΜΠΔΣ 2013-2016, ότι το 2016 θα έχουμε ρυθμό ανάπτυξης 3,5% και ότι
θα έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα της Γενικής Κυβέρνησης που θα αντιστοιχεί στο
4,5% του ΑΕΠ. Η πρόβλεψη αυτή δεν θα επαληθευτεί σε περίπτωση που:
α) η
κατανάλωση μειωθεί σε μεγαλύτερο βαθμό από τον αναμενόμενο λόγω της μείωσης των
μισθών,
β)
οι ιδιωτικές επενδύσεις δεν ανακάμψουν σε ένα κλίμα αβεβαιότητας,
γ)
οι τράπεζες δεν έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν την απαιτούμενη ρευστότητα.
Σε
σχέση με το τελευταίο σημείο, αξίζει να υπενθυμίσω ένα βασικό ζήτημα που τέθηκε
κατά τη συζήτηση για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Υπάρχει πολύ μεγάλος
κίνδυνος τα κεφάλαια που θα διοχετευτούν στις τράπεζες απλώς να αντικαταστήσουν τους πόρους που
αντλούν από τους μηχανισμούς του Ευρωσυστήματος. Έτσι, δεν θα μπορέσουν να αυξήσουν τη ρευστότητα, αν
αναλογιστεί κανείς ότι θα συνεχίζονται οι κακές συνθήκες στην οικονομία και δεν
υπάρχει εγγύηση ότι θα σταματήσει η διαρροή των καταθέσεων.
2.1 Η αποτελεσματικότητα
των δημοσιονομικών παρεμβάσεων
Για
πρώτη, ίσως, φορά σε κείμενο δημοσιονομικής πολιτικής υπάρχει διάκριση μεταξύ
ακαθάριστης και καθαρής επίδρασης των μέτρων, δηλαδή μεταξύ του ύψους των
περικοπών και του πραγματικού δημοσιονομικού τους αποτελέσματος. Προβλέπονται
έτσι για το 2013 μέτρα ύψους 10,98 δις € ευρώ, με καθαρή επίδραση 9,4 δις €.
Σύμφωνα
με την Εισηγητική Έκθεση (σελ. 81-82), λαμβάνεται υπόψη η μείωση των
φορολογητέων εισοδημάτων και των ασφαλιστικών εισφορών λόγω των μέτρων σε
μισθούς και συντάξεις και η μείωση των εσόδων από ΦΠΑ λόγω μείωσης λειτουργικών
δαπανών και φαρμακευτικής δαπάνης
Δεν
χρειάζεται να έχει κανείς προχωρημένες γνώσεις οικονομικής θεωρίας για να
αντιληφθεί ότι υπάρχει υποεκτίμηση της καθαρής επίδρασης των μέτρων. Ενδεικτικά
αναφέρεται ότι οι μειώσεις μισθών και συντάξεων θα οδηγήσουν σε περαιτέρω πτώση
της κατανάλωσης, επιφέροντας πρόσθετη μείωση των εσόδων από ΦΠΑ. Μπορεί κανείς
να βρει και άλλες δευτερογενείς επιδράσεις:
-
μείωση κύκλου εργασιών επιχειρήσεων
-
απολύσεις – αύξηση ανεργίας
-
δαπάνες για επιδόματα ανεργίας
-
περαιτέρω μείωση εσόδων από φορολογία και
ασφαλιστικές εισφορές κ.ο.κ
Γνωρίζουμε,
επίσης, ότι αν λαμβάνονταν υπόψη οι υπόλοιπες επιδράσεις που θα μείωναν το
δημοσιονομικό αποτέλεσμα, είναι πολύ πιθανό η Τρόικα να ζητούσε τη λήψη
περαιτέρω μέτρων. Γι' αυτό, εν ολίγοις
και αφού ο κ. Μπέζας αναφέρθηκε στον Άγιο Βασίλη, νομίζω ότι είναι πιο
εύκολο να πιστέψει κανείς στον Άγιο Βασίλη παρά στην ιδέα ότι αυτά θα είναι τα
τελευταία μέτρα.
Με
την πολιτική αυτή έχουμε παρεμβάσεις ύψους 11 δις €, με επίδραση 9,4 δις €, με
3,4 δις € όφελος στο πρωτογενές έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης και μείωση του
Α.Ε.Π. κατά 11 δις €. Νομίζω ότι μόνο από αυτούς τους αριθμούς φαίνεται ότι
έχουμε πάρα πολύ μεγάλες θυσίες για πάρα πολύ μικρό όφελος.
Αλλά
τα ζητήματα της λειτουργικότητας αυτού του Προϋπολογισμού πάνε πολύ πιο πέρα.
Θα αναφερθώ σύντομα σε πέντε από αυτά.
3. Πέντε σημεία αμφισβήτησης του Προϋπολογισμού
3.1 Οι διεθνείς οικονομικές συνθήκες
Το
πρώτο σημείο αφορά την παγκόσμια οικονομική κατάσταση και επομένως, ποια θα
είναι η ζήτηση για τα δικά μας αγαθά. Το ζήτημα αυτό είναι κρίσιμο για την
οικονομική πολιτική της κυβέρνησης, καθώς ο εξωτερικός τομέας είναι αυτός που
υποτίθεται ότι θα αναπληρώσει το κενό από τη μείωση του δημοσίου. Ακόμη και η
πρώτη γραμμή, αν διαβάσει κανείς τον Προϋπολογισμό, αλλάζει αυτά που είχαν
ειπωθεί στο Προσχέδιο, μόλις πριν από ένα μήνα.
Παρά την αισιοδοξία περί σταθεροποίησης της παγκόσμιας οικονομίας που
εκφράστηκε στο Προσχέδιο του Κρατικού Προϋπολογισμού στην πραγματικότητα η
κατάσταση στην παγκόσμια οικονομία και στην οικονομία της ευρωζώνης συνεχίζει
να επιδεινώνεται από τις αρχές του έτους, δημιουργώντας μια πολύ προβληματική
κατάσταση.
Αυτό
αποτυπώνεται στη διαρκή αναθεώρηση των προβλέψεων των διεθνών οργανισμών για
την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας και της οικονομίας της ευρωζώνης. Το
Υπουργείο Οικονομικών χρησιμοποιεί στοιχεία από το World Economic Outlook του ΔΝΤ, τα οποία έχουν
αναθεωρηθεί προς τα κάτω τουλάχιστον 4 φορές τα τελευταία 2 χρόνια. Για
παράδειγμα, στις αρχές του 2011, υπολογίζονταν ότι το 2012 η ευρωζώνη θα
αναπτύσσονταν με ρυθμό 1,7%. Στην πραγματικότητα το 2012 θα κλείσει με ύφεση
τουλάχιστον -0,4%
Πηγή:
Επεξεργασία στοιχείων από World Economic Outlook, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
Υπάρχουν
επίσης, και ορισμένα ποιοτικά στοιχεία. Όπως είναι γνωστό, οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τους λεγόμενους «leading indicators». Οι
δείκτες αυτοί χρησιμοποιούνται για την πρόβλεψη της πορείας της οικονομίας το
επόμενο διάστημα. Ένας από αυτούς είναι ο δείκτης που απευθύνεται στους τους
μάνατζερ παραγωγής, είτε στη βιομηχανία
είτε στις υπηρεσίες, που τους ρωτούν, τι αγοράσατε, τι προμήθειες κάνατε αυτό το μήνα. Αυτός ο
δείκτης δείχνει ότι η ευρωζώνη έχει μπροστά της μια ακόμα ύφεση. Οι δείκτες της
ευρωζώνης τόσο σε σχέση με τη βιομηχανία όσο και σε σχέση με τις υπηρεσίες, οι
οποίοι ξέρουμε ότι έχουν πολύ καλή προβλεψιμότητα, αναδεικνύουν ότι έχουμε μια
μείωση της παραγωγής στη βιομηχανία και στις υπηρεσίες και άρα θα έχουμε και
μεγαλύτερη ύφεση στην Ε.Ε. και στην Ευρωζώνη το 2013.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3: Δείκτης PMI (βιομηχανία και υπηρεσίες) –
Ευρωζώνη (24/10/2012)
3.2 Η αξιοπιστία της υπόθεσης ότι το ελληνικό δημόσιο
χρέος είναι υπό έλεγχο
Το
δεύτερο σημείο αφορά τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους ή έστω το πόσο πειστική
είναι η ιδέα ότι το χρέος είναι βιώσιμο. Η κατάθεση του Κρατικού Προϋπολογισμού
2013, προκάλεσε ένα παγκόσμιο σοκ. Τα
πρωτοσέλιδα των Financial Times, των New York Times και άλλων σημαντικών εφημερίδων ανέφεραν ότι το ελληνικό
χρέος δεν είναι πλέον βιώσιμο. Έχει τεράστια σημασία αν το δημόσιο χρέος δεν είναι
βιώσιμο. Γιατί αν δεν είναι, δεν θα μειωθούν τα επιτόκια. Και αν δεν μειωθούν
τα επιτόκια δεν θα αυξηθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις.
Τίθεται
επομένως το ερώτημα, κατά πόσο αξιόπιστη είναι η εκτίμηση ότι το χρέος είναι
υπό έλεγχο. Αξίζει να παρατεθούν οι
προβλέψεις του ΔΝΤ για το ελληνικό χρέος, οι οποίες συνεχώς αναθεωρούνται προς
τα πάνω. Για παράδειγμα για το 2012 το ΔΝΤ είχε προβλέψει τον Οκτώβριο του 2010
ότι θα φτάσει το 120%, τον Απρίλιο του 2011 157%, το Σεπτέμβρη του 2011 175%.
Για το ελληνικό χρέος ως ποσοστό του Α.Ε.Π. το 2013 το ΔΝΤ είχε προβλέψει τον
Οκτώβριο του 2010 ότι θα είναι 121%, τον Απρίλιο του 2011 156%, το Σεπτέμβρη
του 2011 122 % και τον Οκτώβρη του 2012 181%
3.3 Η πιθανότητα επίλυσης της κρίσης της Ευρωζώνης
Το
τρίτο σημείο αφορά την πιθανότητα μιας συνολικής λύσης της κρίσης στην
ευρωζώνη. Το καλοκαίρι υπήρχαν κάποια σημάδια αισιοδοξίας. Υποτίθεται ότι ο
Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, το ESM,
θα αγόραζε τα ομόλογα των ισπανικών και των ιταλικών τραπεζών. Τρεις, τέσσερις
μήνες αργότερα, μάθαμε ότι δεν ισχύει αυτό. Η συγκεκριμένη απόφασης αφορά μόνο τα νέα ομόλογα των τραπεζών της Ισπανίας και της Ιταλίας. Ο Πρόεδρος της
Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, κ. Ντράγκι ανακοίνωσε ότι η ΕΚΤ θα αγοράζει
απεριόριστα αυτή τη φορά κρατικά ομόλογα, μόνο που αυτή η αγορά θα γινόταν μόνο
εάν υπήρχαν προγράμματα λιτότητας.
Το
βασικό πρόβλημα είναι ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορεί να βοηθήσει την
κατάσταση μόνο μέχρι ενός σημείου. Μπορεί να δώσει μια ρευστότητα στις τράπεζες
και να βοηθήσει τα κράτη με τα ομόλογα. Ωστόσο, η ευρωζώνη για να λύσει το πρόβλημα
χρειάζεται πολιτική λύση, την οποία δεν μπορεί να δώσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική
Τράπεζα. Αυτή η πολιτική λύση πρέπει να αφορά:
α) το
χρέος
β)τις
περιφερειακές αποκλίσεις και
γ)
την μακροοικονομική πολιτική που πρέπει να βασίζεται στις οικονομικές συνθήκες
όλης της ευρωζώνης. Σήμερα η μακροοικονομική πολιτική καθορίζεται με βάση τις
συνθήκες που επικρατούν στις βόρειες χώρες.
Το
δεύτερο και το τρίτο σημείο, δηλαδή πόσο βιώσιμο είναι το δημόσιο χρέος και
πόσο μπορούμε να προσδοκούμε σε μια οριστική λύση στην κρίση της ευρωζώνης,
έχουν τεράστια σημασία. Γιατί αν οι απαντήσεις δεν είναι θετικές σε αυτά τα δύο
ερωτήματα δεν θα έχουμε χαμηλότερα επιτόκια, δεν θα έχουμε υψηλότερες
επενδύσεις και άρα κανένας από τους ο αριθμούς που είναι σε αυτόν τον
Προϋπολογισμό δεν θα έχει καμία πειστικότητα.
3.4 Η σχέση ΑΕΠ και απασχόλησης /ανεργίας και ο
δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής
Το
τέταρτο ζήτημα αφορά τις σχέσεις μεταξύ των μακροοικονομικών μεγεθών. Σε πρώτο
επίπεδο, αξίζει να γίνει αναφορά στη σχέση μεταξύ ΑΕΠ και ανεργίας. Στο σημείο
αυτό παρατηρούνται πολύ παράξενες ελαστικότητες. Με τον όρο ελαστικότητες εννοούμε ότι αν αυξηθεί ή
μειωθεί το Α.Ε.Π., ο ρυθμός ανάπτυξης, ποιο θα είναι το αποτέλεσμα στην ανεργία
ή στην απασχόληση. Έχουμε και εδώ «μαγικούς» αριθμούς, που δεν μπορούν να
γίνουν πιστευτοί. Σύμφωνα με τον Πίνακα 1.1 του ΜΠΔΣ 2013-2016, κατά το 2012, το Α.Ε.Π. θα μειωθεί κατά 6,5%
και η ανεργία θα αυξηθεί από το 2011, που ήταν 16,5%, στο 22,4%. Δηλαδή, σε
ποσοστιαίες μονάδες θα έχουμε περίπου 6% αύξηση της ανεργίας. Για κάποιο
παράξενο λόγο, το 2013, ενώ θα έχουμε μια ύφεση, αρνητική ανάπτυξη της τάξης
του 4,5%, ξαφνικά η ανεργία θα αυξηθεί από το 22,4% στο 22,8%, δηλαδή μόνο 0,4 %
σε ποσοστιαίες μονάδες. Η κυβέρνηση οφείλει να εξηγήσει πως προκύπτουν αυτοί οι
αριθμοί, γιατί έχουν αλλάξει τόσο πολύ αυτές οι ελαστικότητες: με στόχο να δημιουργήσουν
ένα κλίμα αισιοδοξίας; Η αισιοδοξία αυτή προεκτείνεται και στο μέλλον. Για
παράδειγμα, το 2014 με μόνο 0,2% ανάπτυξη, θα έχουμε 1,4 ποσοστιαίες μονάδες
πτώση της ανεργίας.
Ας
περάσουμε τώρα στη μεγάλη συζήτηση που έχει γίνει για τους πολλαπλασιαστές,
δηλαδή στο μέγεθος της επίδρασης της δημοσιονομικής προσαρμογής στα ελλείμματα
και στο ΑΕΠ. Σύμφωνα με το ΜΠΔΣ 2013-2016 (σελ. 9), ο πολλαπλασιαστής που θα χρησιμοποιηθεί
είναι το 0,5 και υποστηρίζεται – και αυτό είναι ειλικρινές - ότι η κατάσταση θα επιδεινωθεί αν ο αριθμός
αυτός είναι μεγαλύτερος. Διάφορες μελέτες αλλά και η ίδια η εφαρμογή του Μνημονίου
έχουν δείξει ότι αυτός ο αριθμός είναι πολύ μικρός. Ο Κρατικός Προϋπολογισμός και το Μεσοπρόθεσμο
υποθέτουν ότι η πορεία των μακροοικονομικών συντελεστών θα είναι η ίδια με αυτή
που είχε προβλεφτεί μέχρι σήμερα. Δηλαδή, κάτι που δεν ίσχυε το 2010, κάτι που
δεν ίσχυε το 2011, κάτι που δεν ίσχυε το 2012, θα ισχύσει το 2013. Υπάρχουν,
βέβαια, πολλοί καλοί λόγοι γιατί το 2013
δεν θα είναι διαφορετικά τα πράγματα και θα διαψευσθούν για μια ακόμα φορά οι προβλέψεις.
Και αυτό έχει σχέση με το γεγονός ότι το 0,5 είναι ένας «χαζός» αριθμός, μια «χαζή»
υπόθεση για να καταρτίσει κανείς ένα προϋπολογισμό, για τρεις ουσιαστικούς
λόγους.
Ο πρώτος λόγος είναι ότι όταν μια
οικονομία βρίσκεται σε ύφεση τα νοικοκυριά δεν έχουν πρόσβαση σε δανεισμό.
Επομένως, ακόμα και αν υπάρχει μια προοπτική ανάπτυξης δεν δανείζονται για να
μπορούν να αρχίσουν αν καταναλώνουν.
Ο δεύτερος λόγος είναι το φαινόμενο που
παρατηρείται και από την Κυβέρνηση, η οποία ωστόσο δεν εξηγεί τις επιπτώσεις
αυτού του φαινομένου. Σήμερα, όλες οι υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης ακολουθούν
πολιτική δημοσιονομικής εξυγίανσης. Οι μελέτες που έχουν γίνει από το Εθνικό
Ινστιτούτο Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών του Λονδίνου (NIESR)
βγάζουν ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα. Υπό κανονικές συνθήκες, οι
αλληλοεπιδράσεις μεταξύ των χωρών δεν αλλάζουν τα μεγέθη, άρα και τον
πολλαπλασιαστή σε σημαντικό βαθμό. Ωστόσο, όταν μια χώρα βρίσκεται σε ύφεση και
την ίδια στιγμή όλες οι χώρες προχωρούν σε περιοριστική δημοσιονομική πολιτική,
η επίδραση είναι πολύ σημαντική, και ο πολλαπλασιαστής αυξάνεται αισθητά.
Ο τρίτος λόγος που ο πολλαπλασιαστής του
0,5 είναι μια παράλογη υπόθεση έχει σχέση με τη νομισματική πολιτική. Το ΔΝΤ
είναι συνηθισμένο να προχωρά σε μια περιοριστική πολιτική και μετά να υπάρχει
μια υποτίμηση ή μια χαλαρή νομισματική πολιτική. Στην Ελλάδα, ακριβώς επειδή
δεν υπάρχει δυνατότητα άσκησης νομισματικής πολιτικής και παρόλο που η
νομισματική πολιτική στην ευρωζώνη είναι χαλαρή γενικώς, δεν είναι χαλαρή για
τις νότιες χώρες, για τις χώρες της περιφέρειας. Επομένως, ακόμα και αυτός ο
λόγος που θα μπορούσε να μειώσει τον πολλαπλασιαστή και άρα να μην είναι
μεγαλύτερη η επίδραση αυτών των μέτρων, δεν ισχύει καθόλου.
3.5 Η ανεπάρκεια της αναπτυξιακής
πολιτικής
Το
πέμπτο και τελευταίο σημείο που αμφισβητεί την αξιοπιστία του Προϋπολογισμού
είναι η ανεπάρκεια των πολιτικών για την ανάπτυξη. Η υπόθεση σε αυτόν τον Προϋπολογισμό
είναι ότι τα αναπτυξιακά μέτρα, η φιλελευθεροποίηση των εργασιακών σχέσεων και
οι λοιπές «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις» θα υπερκαλύψουν αυτό που θα μπορούσε να
ονομαστεί ως τις Κεϋνσιανές επιδράσεις. Με
λίγα λόγια, υποτίθεται ότι τα μέτρα αυτά θα επικαλύψουν τόσο το κλείσιμο των
επιχειρήσεων όσο και το γεγονός ότι οι νέοι και οι νέες μας – και κυρίως οι πιο
ταλαντούχοι - φεύγουν από αυτή τη χώρα. Υποτίθεται ότι θα επικαλύψουν το
γεγονός ότι η δυνητική παραγωγή σε μια ύφεση συνεχώς μειώνεται.
Προκειμένου
να γίνει κατανοητό πόσο απίθανο είναι να υπάρχει αυτή η υπερκάλυψη, θα πρέπει
να γίνει συζήτηση για το δημόσιο τομέα και τις επενδύσεις του δημοσίου. Ένα
χαρακτηριστικό γνώρισμα της δημοσιονομικής πολιτικής στη χώρα μας είναι ότι οι
ελαστικότερες δαπάνες του Δημοσίου είναι οι επενδυτικές – με βασική συνέπεια να
μη λειτουργούν αντικυκλικά. Σε αντίθεση με το τι επιβάλλει η απλή λογική, οι
δαπάνες του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων μειώθηκαν μεταξύ 2009-2012
κατά 28%.
Θα
πρέπει, επιπλέον, να σημειωθεί ότι τα τελευταία δύο χρόνια λαμβάνει χώρα μια
πρωτοφανής χειραγώγηση των εσόδων και των δαπανών του ΠΔΕ – όπως καταγράφεται
στα Δελτία Εκτέλεσης του Προϋπολογισμού - προκειμένου να επιτυγχάνονται
ονομαστικά οι στόχοι για το έλλειμμα. Η κατάσταση αυτή μπορεί να αναδειχθεί αν
συγκρίνει κανείς τις προβλέψεις του εκάστοτε Προϋπολογισμού με τις τελικές
πραγματοποιήσεις κατά το χρονικό διάστημα εφαρμογής του Μνημονίου.
Πίνακας 1 : Οι
Δαπάνες του ΠΔΕ κατά την περίοδο εφαρμογής του Μνημονίου, σε εκατ. €
Δαπάνες ΠΔΕ
|
2010
|
2011
|
2012
|
Προβλέψεις
|
10300
|
8500
|
7700
|
Απολογισμός1
|
8454
|
6608
|
6850
|
Διαφορά
|
-1846
|
-1892
|
-850
|
Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από Εισηγητικές
Εκθέσεις Κρατικού Προϋπολογισμού 2010,2011,2012,2013
1: Τα στοιχεία για το 2010 και το
2011 είναι απολογιστικά, ενώ για το 2012 αποτελούν εκτιμήσεις πραγματοποιήσεων
Είναι
προφανές ότι ο Προϋπολογισμός Δημοσίων Επενδύσεων έχει χάσει κάθε αξιοπιστία.
Συνεπώς, ακόμα και οι εκτιμήσεις για το 2012 - όπου σε λίγες εβδομάδες από το
Προσχέδιο το τελικό ποσό των δαπανών μειώθηκε κατά 500 εκατ. € - μάλλον είναι
αισιόδοξες. Οποιαδήποτε έκτακτη αύξηση σε άλλες κατηγορίες δαπανών θα οδηγήσει
σε ισόποση μείωση των επενδυτικών δαπανών. Άλλωστε, σύμφωνα με το Δελτίο
Εκτέλεσης του Προϋπολογισμού, μέχρι το
Σεπτέμβρη είχε δοθεί λιγότερο από το 40% του στόχου. Εάν συνεχιστεί η ίδια
κατάσταση, με βάση τι έχει συμβεί έως σήμερα, το 2013 όχι μόνο δεν θα
επιτευχθεί ο στόχος των 6,8 δις € αλλά ενδέχεται οι επενδυτικές δαπάνες να
φτάσουν σε ποσό μικρότερο από τα 6 δις €.
Άρα,
αν λάβουμε υπόψη τις Κεϋνσιανές επιδράσεις, το κλείσιμο των επιχειρήσεων, τη διαφυγή
των ταλαντούχων νέων μας και συνυπολογίσουμε το επενδυτικό πρόγραμμα που
μειώνεται, τότε θα πρέπει να είναι κανείς πολύ
νεοφιλελεύθερος – κυρίες και κύριοι του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και της ΔΗΜ.ΑΡ - για να πιστέψει
ότι η ελεύθερη αγορά σε αυτές τις συνθήκες θα υπερκαλύψει τις διαφορές.
4. Οι κοινωνικές συνέπειες του Προϋπολογισμού
Η
κριτική του ΣΥΡΙΖΑ/ΕΚΜ στον Κρατικό Προϋπολογισμό 2013 δεν περιορίζεται μόνο
στο επίπεδο της αδυναμίας επίτευξης των στόχων και των συνεπειών του στην
οικονομία. Πίσω από αυτόν τον προϋπολογισμό υπάρχει ένα κοινωνικό μοντέλο. Ο
προϋπολογισμός αυτός δεν είναι ουδέτερος, δεν αποτελεί μια παρέμβαση στην
οικονομία που αφήνει την κατάσταση αμετάβλητη και λέει στους πολίτες: «ας βγούμε από την κρίση,
ας λύσουμε το πρόβλημα του χρέους και
μετά να συζητήσουμε τις διαφορές μας για την κοινωνία, την πολιτική, για
την ιδεολογία». Πίσω από αυτόν τον προϋπολογισμό υπάρχει ένα συγκεκριμένο
κοινωνικό μοντέλο. Η ΔΗΜ.ΑΡ. δηλώνει ότι δεν ψηφίζει τα εργασιακά μέτρα, γιατί πίσω από
αυτό υπάρχει μια ολόκληρη κοινωνική άποψη για το τι είδους κοινωνία θέλουμε.
Δυστυχώς όμως, συνάδελφοι και συναδέλφισσες από τη ΔΗΜ.ΑΡ αυτό δεν ισχύει μόνο
για τις εργασιακές σχέσεις. Όλος αυτός ο προϋπολογισμός έχει την κοινωνική χροιά των ιδεών του
νεοφιλελευθερισμού.
Αυτό
συμβαίνει επειδή ενώ έχουμε μια μετατόπιση βάρους στο Μνημόνιο μεταξύ εσόδων
και δαπανών, τα θύματα παραμένουν τα ίδια. Είναι γνωστό ότι το βάρος της
δημοσιονομικής προσαρμογής αρχικά έπεσε στο σκέλος των εσόδων. Είναι περιττό να
αναφερθεί κανείς αναλυτικά στα φορολογικά μέτρα που πάρθηκαν από το Μάιο του
2010 κι έπειτα.
·
Συνεχείς αυξήσεις στους συντελεστές του ΦΠΑ και
γενικά των έμμεσων φόρων, που είναι εξ ορισμού κοινωνικά άδικοι.
·
Διαδοχικές μειώσεις στο αφορολόγητο όριο για τα
φυσικά πρόσωπα (μαζί με καταργήσεις εκπτώσεων δαπανών κλπ) όπου σήμερα
ανέρχεται μόλις σε 5 χιλ €.
·
Διάφορες έκτακτες φορολογίες (ειδική εισφορά
αλληλεγγύης, «χαράτσι ΔΕΗ – ΕΕΤΗΔΕ κλπ). Ειδικά για τους φόρους στην περιουσία
αξίζει να τονιστεί ότι ακόμα δεν έχει εισπραχθεί ο Φόρος Ακίνητης Περιουσίας
που αφορά τη μεγάλη περιουσία και προβλέπεται αυτό να συμβεί το 2013.
Η
φορολογική αυτή επίθεση δεν αφορά ωστόσο ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Αρκεί
να παρατεθεί ένα μόνο στοιχείο που καταδεικνύει την ταξική πολιτική των
προηγούμενων και της σημερινής κυβέρνησης. Όπως καταγράφεται στην Εισηγητική
Έκθεση, η μείωση του ΑΕΠ το 2012 θα ανέλθει σε 6,5% του ΑΕΠ – εάν τελικά σε
λίγους μήνες δεν αναθεωρηθεί προς το χειρότερο. Εντός του 2012, λοιπόν, κατά το
πέμπτο συνεχές έτος ύφεσης, τα έσοδα από το φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων
θα αυξηθούν κατά 20% σε σχέση με πέρυσι. Την ίδια στιγμή, τα έσοδα από το φόρο
εισοδήματος νομικών προσώπων θα μειωθούν κατά 40% σε σχέση με το 2011. Αξίζει
να σημειωθεί ότι τα έσοδα από το φόρο στα νομικά πρόσωπα θα διαμορφωθούν το
2012 – και προβλέπεται να παραμείνουν και το 2013 – σε ποσοστό μικρότερο από το
1% του ΑΕΠ.
Είναι
επίσης, γνωστό, ότι έχει εδώ και αρκετό καιρό αποφασιστεί από κυβέρνηση και
Τρόικα, η μετατόπιση του βάρους της προσαρμογής στο σκέλος των δαπανών. Και σε
αυτόν τον τομέα, έχουν ήδη ληφθεί πολλά μέτρα κατά το προηγούμενο διάστημα:
-
μείωση δώρων και γενικά αποδοχών των δημοσίων υπαλλήλων
-
περικοπές στις συντάξεις
-
μείωση λειτουργικών δαπανών κλπ
Η
μετατόπιση αυτή δεν θα μπορούσε να είναι πιο εμφανής απ’ ότι δείχνει η
Εισηγητική Έκθεση του Κρατικού Προϋπολογισμού (Πίνακας 3.11 σελ. 83-84). Από τα
10,98 δις € των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής, τα 9 δις € προέρχονται από
την περικοπή δαπανών. Η εσωτερική κατανομή των μέτρων καταδεικνύει, εκτός των
άλλων, και ποια θα είναι τα θύματα της προσαρμογής:
·
τα 5,5 δις €, το ήμισυ δηλαδή της προσαρμογής, θα
προέλθει από την περικοπή των συντάξεων, με μέτρα όπως: αύξηση ορίου
συνταξιοδότησης, κλιμακωτή μείωση συντάξεων, πλήρης κατάργηση των δώρων, μείωση
εφάπαξ κλπ.
·
Ακολουθεί σε μέγεθος η μισθολογική δαπάνη του
δημοσίου με παρεμβάσεις ύψους 1,7 δις €
(περικοπή ειδικών μισθολογίων, μείωση συμβασιούχων, κατάργηση δώρων
κλπ). Σημαντικές επίσης, περικοπές
προβλέπονται σε υγεία (490 εκατ. €), κοινωνικά επιδόματα (210 εκατ. €) και
εκπαίδευση (120 εκατ. €).
·
Επί της ουσίας, η μείωση των συντάξεων είναι
εκείνη που θα οδηγήσει στο «πολυπόθητο» πρωτογενές πλεόνασμα της Γενικής
Κυβέρνησης.
·
Τέλος, αν συνυπολογιστούν οι παρεμβάσεις στις
εργασιακές σχέσεις του ιδιωτικού τομέα, που κατά πάσα πιθανότητα θα
περιλαμβάνονται στο πακέτο των μέτρων που θα κατατεθεί τη Δευτέρα,
ολοκληρώνεται η εικόνα σε σχέση με το ποιος θα επωμιστεί τις θυσίες. Για μια
ακόμα φορά, τα θύματα της προσαρμογής θα είναι οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι.
Η
προσκόλληση της κυβέρνησης στην οριζόντια μείωση των δαπανών σε μισθούς και
συντάξεις και συγκεκριμένα οι τεράστιες και άνισες περικοπές των συντάξεων, η
κατάργηση των δώρων Χριστουγέννων και Πάσχα και η αύξηση του ορίου
συνταξιοδότησης που προβλέπονται στο Σχέδιο του Προϋπολογισμού του 2013 είχε
σαν αποτέλεσμα να κριθούν αντισυνταγματικές οι νέες μειώσεις στις συντάξεις από
το Ελεγκτικό Συνέδριο. Το Ελεγκτικό Συνέδριο στην ουσία είπε ότι είναι
αντισυνταγματικό να οδηγείται ολοένα και μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας κάτω
από το όριο της φτώχειας και κάτω από τα όρια της επιβίωσης, ούτε καν της
φτώχειας. Ο λόγος είναι ότι το Σύνταγμα της Ελλάδας συντάχθηκε τη δεκαετία του
εβδομήντα, πριν από την συναίνεση της Ουάσιγκτον, πριν από την άνοδο του
νεοφιλελευθερισμού και πριν από το δόγμα ότι πάνω απ' όλα είναι ανταγωνισμός -
ότι η ανταγωνιστικότητα είναι πολύ πιο σημαντική από την επιβίωση των απλών
ανθρώπων και των ανθρώπων της εργασίας. Το κοινωνικό μοντέλο αφορά και τις
εργασιακές σχέσεις που θα συζητηθούν τις επόμενες μέρες και το μικρότερο
κράτος. Αυτό δημιουργεί ένα κράτος που δεν θα μπορέσει κοινωνικά να
λειτουργήσει ως ευρωπαϊκή χώρα.
Θα
πρέπει να γίνει κατανοητό ότι στην περίπτωση της χώρας μας, δεν έχουμε να
κάνουμε με ένα πρόγραμμα σταθεροποίησης. Τα προγράμματα σταθεροποίησης
υποτίθεται ότι διαρκούσαν για δύο ή τρία χρόνια και μετά θα επιστρέφαμε σε
καλύτερους καιρούς. Ο Κρατικός Προϋπολογισμός του 2013 έχει μια μακροπρόθεσμη
εικόνα σχετικά με το ποια κοινωνία θέλει να διαμορφώσει. Μια κοινωνία πολύ πιο άνιση,
με πολύ λιγότερες κοινωνικές παροχές, με πολύ λιγότερο κράτος. Ένα κράτος που
δεν θα μπορεί να έχει καμία εξουσία απέναντι στην ιδιωτική εξουσία.
5.
Επίλογος – Η κοινωνική νομιμοποίηση του καπιταλισμού
Το
μεγάλο ερώτημα παγκοσμίως για τον καπιταλισμό είναι πώς θα στηριχθεί η
νομιμοποίηση του συστήματος, επομένως πώς τα «αγαθά» του καπιταλισμού θα διαχυθούν
προς τα μεσαία και κάποια από τα
κατώτερα στρώματα. Στη μεταπολεμική περίοδο, υπήρχαν διάφορες λύσεις για αυτό το
πρόβλημα. Υπήρχε το κοινωνικό κράτος της σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης, υπήρχε
ο δανεισμός στις φιλελεύθερες οικονομίες μετά από το 1980. Το χρηματοπιστωτικό
σύστημα στην Βρετανία, στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες ουσιαστικά δάνειζε και στα
πιο φτωχά στρώματα. Επιπλέον, υπήρχε το ελληνικό πελατειακό σύστημα, όπως και
σε άλλες χώρες. Με δεδομένες όλες τις ανεπάρκειες αυτών των τριών λύσεων και με
όλες τις πραγματικές διαπιστώσεις, ότι οι λύσεις αυτές δεν είναι βιώσιμες,
τίθεται το ερώτημα. Τι ακριβώς είναι αυτό που θα τα αντικαταστήσει στο
καπιταλισμό που ονειρεύεται ο Προϋπολογισμός;
Η
απάντηση αυτού του προϋπολογισμού και του μεσοπρόθεσμου είναι απολύτως τίποτε.
Δεν υπάρχει απολύτως τίποτε που θα πάρει τη θέση του κοινωνικού κράτους, του
πελατειακού κράτους, του δανεισμού, για να μπορεί να υπάρχει στοιχειώδης
νομιμοποίηση αυτού του καπιταλιστικού συστήματος. Μια νομιμοποίηση που
στηρίζεται στη λογική ότι βεβαίως θα γίνουν οι πλούσιοι πλουσιότεροι, βεβαίως
θα στηριχτούμε στο κεφάλαιο, αλλά θα υπάρχει και μια μερίδα της πίτας για
κάποια στρώματα. Όσοι από σας της Ν.Δ. που βλέπετε την διάσπαση των Ανεξάρτητων
Ελλήνων, όσοι από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. και την Δημοκρατική Αριστερά βλέπετε τι δικές σας διασπάσεις και προβλήματα, θα πρέπει να
γνωρίζετε ότι αυτά βασίζονται σε κοινωνικές πραγματικότητες. Φεύγει κόσμος και
διασπάται το πολιτικό σύστημα, ακριβώς διότι δεν υπάρχει κάποια νομιμοποίηση,
όχι μόνο διότι αυτός ο προϋπολογισμός καταστρέφει τις ζωές των ανθρώπων, αλλά
διότι δεν έχει ούτε στο ιδεατό επίπεδο, ούτε στο επίπεδο της ιδεολογίας, μια
πειστική αφήγηση που θα μπορούσε στοιχειωδώς να ενσωματώσει μερίδες των λαϊκών
στρωμάτων.
Δεν
είναι η πρώτη φορά που έχουμε έναν ταξικό προϋπολογισμό, αλλά είναι η πρώτη
φορά που ένας προϋπολογισμός δεν μπαίνει καν στον κόπο να πει πώς εκτός
από το ένα τρίτο της κοινωνίας υπάρχει
κάτι και για τα δύο τρίτα. Επομένως, μην προβληματίζεστε για νέες αφηγήσεις για
το κέντρο και την κεντροαριστερά, χωρίς να δείτε την κοινωνική γείωση, χωρίς
μια ατζέντα για μισθούς, για συντάξεις και ανθρώπινες εργασιακές σχέσεις, διότι
απλώς δεν υπάρχει.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ – ΛΟΙΠΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Α. ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Προβλέψεις του ΔΝΤ για
το % μεταβολής του ΑΕΠ το 2012 (Παγκόσμιο, ΕΖ, ΗΠΑ) [World Economic Outlooks)
|
|||||
Ιαν 2011
|
Σεπ 2011
|
Ιαν 2012
|
Ιούλ
2012
|
ΟκΤ 2012
|
|
Παγκόσμιο
ΑΕΠ
|
4,5
|
4
|
3,3
|
3,5
|
3,3
|
ΑΕΠ
Ευρωζώνης
|
1,7
|
1,1
|
-0,5
|
-0,3
|
-0,4
|
ΑΕΠ ΗΠΑ
|
2,7
|
1,8
|
1,8
|
2
|
2,2
|
Προβλέψεις Διεθνών
Οργανισμών για την παγκόσμια οικονομία
Πηγή: ΚΕΠΕ, Οικονομικές
εξελίξεις, Οκτώβριος 2012
ΒΑΣΙΚΑ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΓΗ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ
(ετήσιος
ρυθμός μεταβολής %)
Πηγή: Έκθεση ΙΝΕ-ΓΣΕΕ (σελ.
244)
Β. ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ
Ανάλυση βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους της ΕλλάδαςΠηγή: Eurobank, GREECE MACRO MONITOR – Focus note, 01/11/2012,
Γ. ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ
Δαπάνες Γενικής
Κυβέρνησης πλην τόκων ως % του ΑΕΠ σύμφωνα με το ΜΠΔΣ 2013-2016
|
|||||
2013
|
2014
|
2015
|
2016
|
||
Συνολικές Δαπάνες
|
47,8
|
46,7
|
46
|
44,7
|
|
Τόκοι
|
5,6
|
6
|
6,4
|
6,3
|
|
Δαπάνες πλην τόκων
|
42,2
|
40,7
|
39,6
|
38,4
|
|
Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από ΜΠΔΣ 2013-2016
|
|||||
ΠΙΝΑΚΑΣ 5: Δαπάνες
Γεν. Κυβέρνησης πλην τόκων ως % του ΑΕΠ, 2011
Χώρα
|
Πρωτογενείς Δαπάνες
|
Χώρα
|
Πρωτογενείς Δαπάνες
|
ΕΕ-27
|
46,2
|
Λιθουανία
|
35,6
|
ΕΖ -17
|
46,5
|
Λουξεμβούργο
|
41,5
|
Βέλγιο
|
49,9
|
Ουγγαρία
|
45,4
|
Βουλγαρία
|
35,0
|
Μάλτα
|
39,2
|
Τσεχία
|
41,6
|
Ολλανδία
|
47,8
|
Δανία
|
56,1
|
Αυστρία
|
47,9
|
Γερμανία
|
42,8
|
Πολώνια
|
40,9
|
Εσθονία
|
38,2
|
Πορτογαλία
|
45,4
|
Ιρλανδία
|
44,8
|
Ρουμανία
|
36,3
|
Ισπανία
|
Σλοβενία
|
48,8
|
|
Γαλλία
|
53,4
|
Σλοβακία
|
36,6
|
Ιταλία
|
45,1
|
Φινλανδία
|
53,4
|
Κύπρος
|
43,7
|
Σουηδία
|
49,9
|
Λετονία
|
36,9
|
Ην. Βασίλειο
|
45,3
|
Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από Eurostat, Annual Government
Finance Statistics και Government
Deficit and Debt
