Σάββατο 23 Μαρτίου 2013

130 χρόνια από το θάνατο του Καρλ Μαρξ: Ένας στοχαστής του παρόντος




130 χρόνια από το θάνατο του Καρλ Μαρξ: Ένας στοχαστής του παρόντος

Του Μιχάλη Σκομβούλη
 «De te fabula narratur»*

Στις 14 Μαρτίου 1883 πέθανε στο Λονδίνο ο Καρλ Μαρξ, φέτος δηλαδή συμπληρώνονται 130 χρόνια από το θάνατο του. Ο πιστός σύντροφος του Μαρξ, Φρήντριχ Ένγκελς, είχε πει στον επικήδειο λόγο του: «Το όνομα και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες». Ίσως όμως δεν μπορούσε ούτε και ο ίδιος να φανταστεί πόσο ακριβές θα αποδεικνύονταν αυτό που έλεγε. Μπροστά στην παρούσα παγκόσμια καπιταλιστική κρίση –ή θα ήταν καλύτερα να γράψουμε παγκόσμια καπιταλιστική αναδιάρθρωση–, τις συνέπειες της οποίας ο καθένας μας ζει στην κυριολεξία στο «πετσί» του, ποιος πραγματικά θα μπορούσε να ισχυριστεί, χωρίς να γελοιοποιηθεί, ότι το έργο του Μαρξ για τον καπιταλισμό και για τις κυκλικές κρίσεις-εκκαθαρίσεις του, είναι σήμερα «ξεπερασμένο». Δυστυχώς –δυστυχώς ακόμη και για τον ίδιο το Μαρξ, τον μοναδικό ίσως στοχαστή που αποζητά την αυτοκατάργηση του μέσα από την ιστορία–, η μαρξική ανάλυση συνεχίζει να «νικάει» οποιαδήποτε άλλη ανάλυση για τον καπιταλισμό. Ασφαλώς και ο ίδιος ο Μαρξ ως άνθρωπος δεν έμεινε σε πρακτικό επίπεδο αμέτοχος απέναντι στον καπιταλισμό, υπήρξε καταρχάς ένα πρότυπο κομμουνιστή: Αρνήθηκε τη σχετική άνεση και την αστική αξιοπρέπεια της ζωής που θα μπορούσε να είχε. Προτίμησε την ανέχεια (σχεδόν εξαθλίωση) της ζωής του στο Λονδίνο και την οικονομική εξάρτηση από τον Ένγκελς. Αφιερώθηκε στην αξιακά εμποτισμένη επιστήμη και την πολιτική ενότητα της εργατικής τάξης: Ιδρυτής της «Ένωσης των Κομμουνιστών», συνιδρυτής της Α΄Διεθνούς, δεκάδες άρθρα πολιτικού και πολεμικού χαρακτήρα, απελάσεις και διώξεις από την «Ιερή συμμαχία» των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων της εποχής του.

Ο Μαρξ όμως υπήρξε πρώτιστα, και πάνω απ’όλα, ένας μεγάλος στοχαστής, και μάλιστα ο κριτικός στοχαστής ενός κοινωνικού συστήματος εντός του οποίου ζούμε ακόμη. 24 χρόνια μετά την πτώση των καθεστώτων αυτού που ονομάστηκε «υπαρκτός σοσιαλισμός», το επιχείρημα που ακύρωνε τη σκέψη του λόγω αυτής της πτώσης έχει πλέον αποδυναμωθεί αισθητά. Το να επιρρίπτει κάποιος στον Μαρξ την κυρία ευθύνη των ανεπαρκειών και της ανελευθερίας των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» θα ήταν σαν συνέδεε ευθέως και αποκλειστικά τον Άνταμ Σμιθ με τις πολιτικές του ΔΝΤ…Όπως φανερώνει και το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, ο Μαρξ έκτος από ριζοσπάστης κριτικός υπήρξε πρώτα οπαδός του καπιταλισμού, της δυναμικής και της νεωτερικότητας του, και αναζητούσε τις συνθήκες ώστε οι κοινωνίες να πάνε μετά απ’ αυτόν, όχι δηλαδή να επιστρέψουν σε κάποια προνεωτερική τεχνοφοβική απλότητα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι όλο και συχνότερα εμφανίζονται απολογητές του καπιταλισμού που επικαλούνται κυνικά την οξυδέρκεια των αναλύσεων του Μαρξ. Η σκέψη του Μαρξ πρέπει όμως πρωταρχικά να απασχολεί όχι αυτούς που θέλουν την αέναη αναπαραγωγή του καπιταλισμού ως «τέλους της ιστορίας», αλλά αυτούς που επιδιώκουν τόσο την κατανόηση όσο και το ριζοσπαστικό μετασχηματισμό του. Το εκμεταλλευτικό και βίαιο κοινωνικό σύστημα που ονομάζεται καπιταλισμός στέκει μπροστά μας πανίσχυρο, κάνοντας την ανάλυση του Μαρξ πιο επίκαιρη από ποτέ. Αυτό δεν αποτελεί λόγο, θα αντέφασκε μάλιστα στην ίδια τη φύση του έργου του Μαρξ, να προχωρήσει ο οποιοσδήποτε σε μία αγιογραφία ή έστω σ’ έναν πανηγυρικό της δικαίωσής του. Ίσως η πλέον ορθή στάση γι΄ αυτήν την επέτειο είναι η αναφορά στις εννοιολογικές τομές  του έργου του, έννοιες ασφαλώς εμποτισμένες και βεβαρημένες όχι απλά από μία θεωρητική αξία, αλλά από τη διαλεκτική τους σχέση με την ίδια την καπιταλιστική και αντι-καπιταλιστική πραγματικότητα. Aπό Red Notebook